2019-cu ildə Azərbaycanda aparılan islahatlar
ölkənin həm siyasi, həm də sosial-iqtisadi mənzərəsinin əsaslı şəkildə
dəyişməsinə gətirib çıxardı. İslahatların əsas tərkib hissəsi əhalinin həyat
səviyyəsinin, eləcə də sosial şəraitinin yaxşılaşmasına xidmət etdiyindən, bu
istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlər İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun
(Fond) fəaliyyətində də öz əksini tapıb. Belə ki, ötən il ərzində istər
əhalinin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması, istər sahibkarlıq subyektlərinin
maliyyəyə çıxış imkanlarının artırılması, istərsə də Fondun ümumi fəaliyyəti
ilə bağlı mühüm qərarlar qəbul olunub.
2019-cu ildə Fond ölkədə əhalinin yaşayış sahəsi
ilə uzunmüddətli ipoteka kreditləşməsi vasitəsilə təmin edilməsi istiqamətində
fəaliyyətini uğurla davam etdirib. İpoteka kreditlərinin verilməsi prosesinin
əhəmiyyətli dərəcədə sadələşdirilməsi və tam avtomatlaşdırılması bu kreditlərə
əhali arasında yüksək tələbin formalaşmasına zəmin yaradıb. Belə ki, 2019-cu il
ərzində müvəkkil banklara ümumi məbləği 503 mln. manat təşkil edən 7096 sayda
müraciət daxil olub, 174 mln. manat məbləğində isə 2652 ipoteka krediti
verilib. Ötən il ərzində verilmiş kreditlərin 1390 ədədi (80 mln. manat)
güzəştli ipoteka kreditlərinin payına düşüb. Qeyd edək ki, adi ipoteka kreditləri
Fond tərəfindən daxili maliyyə bazarlarından cəlb edilmiş, güzəştli ipoteka
kreditləri isə dövlət büdcəsindən ayrılmış vəsaitlər hesabına verilir. 2019-cu
il ərzində 226,5 mln. manat məbləğində (3398 ədəd) ipoteka krediti Fond
tərəfindən yenidən maliyyələşdirilib.
Ümumilikdə, 2006-2019-cu illərdə Fondun vəsaiti
hesabına verilmiş ipoteka kreditlərinin ümumi məbləği 1 milyard 391 mln. manata
yaxın, bu kreditlər hesabına öz yaşayış şəratini yaxşılaşdırmış ailələrin sayı
isə 27883 olub. Bu kreditlərin 436 mln. manatdan çox hissəsini (8839 ədəd)
güzəştli kateqoriyalara aid şəxslərə verilmiş kreditlər təşkil edib. İpoteka
kreditlərindən faydalananların 70%-ə yaxınını gənclər və gənc ailələr təşkil
edib, kreditlərin 20%-ə yaxını isə regionlarda verilib.
Həyata keçirilən sosial-iqtisadi islahatlar çərçivəsində ölkədə əhalinin yaşayış sahəsi ilə təminatı mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi, şəxsi vəsaiti yetərli olmayan vətəndaşların yaşayış sahələrinə tələbatının ödənilməsi, satmaq öhdəliyi ilə kirayə hüquq münasibətlərinin inkişafının təmin edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2019-cu il 25 yanvar tarixli Fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikası İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun yaşayış sahələrini satmaq öhdəliyi ilə kirayəyə verməsi Qaydası” təsdiq edilib. Təsdiq edilmiş Qayda ilə Fond tərəfindən yaşayış sahələrinin satmaq öhdəliyi ilə kirayəyə verilməsi ilə bağlı müvafiq mexanizmin yaradılması nəzərdə tutulub. Ötən dövr ərzində Fond tərəfindən kirayə mənzil mexanizminin həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə hazırlıq işləri həyata keçirilib. Belə ki, mexanizm çərçivəsində mənzil fondu yaradılıb, mexanizmin fəaliyyətini təmin etmək üçün zəruri prosedur və daxili qaydalar hazırlanaraq kirayəçilərə və yaşayış sahələrinə dair tələblər müəyyən edilib. Eyni zamanda, mexanizmlə bağlı iş prosesləri tam avtomatlaşdırılıb. Qeyd edək ki, şəffaflığın və operativliyin təmin edilməsi məqsədilə vətəndaşlara ASAN Xidmət Mərkəzləri vasitəsilə xidmət göstəriləcək.
Hesabat dövründə Fond tərəfindən sahibkarlıq
kreditlərinə zəmanət və faiz subsidiyalarının verilməsi mexanizminin
təkmilləşdirilməsi və stimullaşdırılması istiqamətində də mühüm tədbirlər
həyata keçirilib. 2019-cu ilin əvvəllərində kredit risklərinin minimuma
endirilməsi məqsədilə sahibkarlıq subyektlərinin ödəmə qabiliyyətlərinin
qiymətləndirilməsi və risk kateqoriyalarının müəyyən edilməsinə imkan verən,
qabaqcıl beynəlxalq praktikaya əsaslanan yeni kredit reytinq sistemi (kredit
reytinqi modeli) yaradılıb. Bundan başqa, ötən il ərzində sahibkarların,
xüsusilə kiçik və orta sahibkarların maliyyə mənbələrinə çıxış imkanlarının
artırılmasına dəstək məqsədilə Fond tərəfindən mövcud problemlər öyrənilib,
dövri olaraq müvəkkil banklar və sahibkarlarla görüşlər keçirilib, bu sahədə
beynəlxalq təcrübə araşdırılaraq müvafiq təhlillər aparılıb. Aparılmış
təhlillərin nəticəsi olaraq, zəmanət mexanizminin tətbiqində risklərin
tənzimlənməsi baxımından tam yeni yanaşma tətbiq edilib və mövcud mexanizm
çərçivəsində sahibkarlıq kreditlərinin verilməsi zamanı təminatla bağlı
tələblər aradan qaldırılıb. Həyata keçirilmiş dəyişikliklər nəticəsində Fondun
kredit reytinqi modelinə əsasən aşağı risk kateqoriyasına aid edilmiş
sahibkarlar üçün Fondun zəmanəti ilə təminatsız sahibkarlıq kreditlərindən
istifadə imkanları yaradılıb. Mexanizmin
təkmilləşdirilməsi nəticəsində təkcə 2019-cu ildə 2018-ci illə müqayisədə
(17,529 mln. manat) Fond tərəfindən zəmanət və subdisiya verilmiş kreditlərin
məbləği 3 dəfə artaraq 52,195 mln. manat olub. Ümumiyyətlə, bugünədək zəmanət
və faiz subsidiyasının tətbiqi ilə sahibkarlar 70 mln. manatadək kredit əldə
edib.
Ötən il, həmçinin, “Elektron ipoteka və kredit
zəmanət” sistemi haqqında Əsasnamə”yə dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin Fərmanı qüvvəyə minib. Müvafiq Fərmanla Fondun
yalnız ipoteka kreditləşməsi üzrə deyil, eyni zamanda sahibkarlıq kreditlərinə
zəmanətlərin və faiz subsidiyalarının verilməsi, yaşayış sahələrinin satmaq
öhdəliyi ilə kirayəyə verilməsi mexanizmləri üzrə də elektron xidmətlərin mərkəzləşdirilmiş
qaydada təqdim olunması təsdiq edilib. Nəticə etibarilə, hesabat dövründə
Fondun yeni “Elektron ipoteka və kredit zəmanət sistemi” əhalinin və Fondun
müvəkkil təşkilatlarının istifadəsinə verilib. Müasir bulud texnologiyası
üzərində qurulan yeni sistemlə Fondun əməliyyatlarının və fəaliyyət
istiqamətləri üzrə xidmətlərin avtomatlaşdırılması müasir tələblərə
uyğunlaşdırılıb.
Bununla yanaşı, ölkədə ipoteka kreditləşməsi
mexanizminin inkişaf etdirilməsi və ipoteka kreditlərindən faydalanan şəxslərə xidmət
səviyyəsinin yüksəldilməsi, informasiya texnologiyalarının geniş tətbiqinin
reallaşdırılması məqsədilə həyata keçirilən tədbirlər çərçivəsində Fondun
vəsaiti hesabına verilən ipoteka kreditləri üzrə annuitet, sığorta və ipoteka
kreditlərinə verilmiş zəmanət haqlarının ödənişlərinin Hökumət Ödəniş Portalı
(www.gpp.az) ilə yanaşı, “ASAN ödəniş” sistemi vasitəsi ilə aparılması imkanı
yaradılıb.
Fond tərəfindən 2019-cu il ərzində illik 3%
dərəcəsi ilə ümumi həcmi 150 mln. manat olan ipoteka istiqrazları yerləşdirilib.
Ümumilikdə, 2009-cu ilin may ayından başlayaraq Fond tərəfindən daxili kapital
bazarında qiymətli kağızların yerləşdirilməsi vasitəsilə cəlb edilmiş maliyyə
vəsaitlərinin həcmi 1,005 mlrd. manata çatıb. Bu vəsaitlər adi ipoteka
kreditlərinin (25 ilədək müddətinə, illik 8%) maliyyələşdirilməsinə yönəldilib.
Cəlb olunmuş vəsaitlərdən 281,1 mln. manat
məbləğində istiqraz üzrə öhdəliklər tam şəkildə yerinə yetirilib. Hazırda
Fondun dövriyyədə olan istiqrazlarının həcmi 723,9 mln. manat təşkil edir, bu
da daxili qiymətli kağızlar bazarının mühüm hissəsini təşkil edir.
2019-cu il Fond üçün uğurlu maliyyə göstəriciləri
ilə xarakterik hesab olunur. Belə ki, 2018-ci illə müqayisədə ötən ilin sonuna
Fondun aktivləri 10,2% artaraq 1,41 mlrd. manat, illik bölüşdürülməmiş mənfəəti
isə 18,6 mln. manat olub.
Prezident İlham Əliyevin 16 dekabr tarixli Fərmanı
ilə İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun nizamnamə kapitalı artaraq 637 milyon
manata çatdırılıb. Kapitalın artımı 2020-ci ilin dövlət büdcəsi xərclərində
güzəştli ipoteka kreditləşməsi üçün nəzərdə tutulan 71 milyon manat məbləğində
vəsait hesabına təmin ediləcək.
Qeyd edək ki, 2020-ci ildə kirayə mexanizminin
fəaliyyətə başlaması təmin ediləcək, ipoteka kreditlərinin, o cümlədən bu
kreditlərlə yanaşı, sahibkarlıq kreditlərinə zəmanətlərin və faiz subsidiyalarının
verilməsi davam etdiriləcək.
